آنچه در این متن می‌خوانید:
آشنایی با تفکر خلاق
تعریف خلاقیت و نوآوری
خلاقیت توانایی تفکر در مورد یک وظیفه سخت یا یک مسئله به روشی جدید و یا متفاوت است. خلاقیت توانایی استفاده از تخیل برای تولید ایده‌های جدید است. خلاقیت شما را قادر می‌سازد مسائل پیچیده‌ای را حل کنید و یا روش‌های جالبی برای تحقق وظایف پیدا کنید. اگر خلاق باشید، از دیدگاه منحصربه‌فردی به مسائل نگاه می‌کنید. می‌توانید الگوها را پیدا نمایید و ارتباطات را برای یافتن فرصت‌ها برقرار کنید. خلاقیت یک مهارت باارزش در محیط کار است زیرا می‌تواند ابزاری مفید برای توسعه ایده‌های جدید، افزایش کارایی و ابداع راه‌حل برای مسائل پیچیده باشد. خلاقیت عملی است برای تبدیل ایده‌های جدید و تخیلی به واقعیت. خلاقیت با توانایی درک جهان به روش‌های جدید، یافتن الگوهای پنهان، ایجاد ارتباط بین پدیده‌های به ظاهر نامرتبط و تولید راه‌حل مشخص می‌شود. خلاقیت شامل دو فرایند است: تفکر، سپس تولید.
خلاقیت، قابلیت یا انجام تصور چیزی مبتکرانه یا غیرمعمول است و نوآوری پیاده‌سازی چیزی جدید است. اختراع یا خلق چیزی است که قبلاً هرگز ساخته نشده است و به عنوان محصول یک بینش منحصربه‌فرد شناخته می‌شود. اگر یک جلسه طوفان فکری داشته باشید و ده‌ها ایده جدید ارائه دهید، خلاقیت خود را به نمایش گذاشته‌اید ولی تا زمانی که چیزی عملی نشود، هیچ نوآوری اتفاق نیفتاده است. کسی باید ریسک کند و چیزی ارائه دهد تا یک ایده خلاقانه به یک نوآوری تبدیل شود. اختراع ممکن است محصول، وسیله یا روشی باشد که قبلاً هرگز وجود نداشته است؛ بنابراین هر اختراعی یک نوآوری است؛ اما هر نوآوری یک اختراع نیست. هنگامی‌که شرکت شما برای اولین بار وب‌سایت خود را راه‌اندازی نماید، یک نوآوری بزرگ برای شرکت محسوب می‌گردد حتی اگر بسیاری از وب‌سایت‌های دیگر از قبل وجود داشته باشند.
اکثر افراد تمایل دارند که نوآوری را به عنوان یک محصول جدید تصور کنند اما شما می‌توانید با یک فرایند، روش، مدل کسب‌وکار و… نوآوری ایجاد کنید. در واقع هر جنبه از فعالیت کسب‌وکار شما نامزد نوآوری است. پیتر دراکر گفته است: «هر سازمانی باید آماده رهاسازی هر کاری که می‌کند باشد»؛ بنابراین چشم‌انداز خود را در مورد نوآوری فقط به محصولات محدود نکنید. برخی از قدرتمندترین نوآوری‌هایی که می‌توانید انجام دهید در روش‌های کسب‌وکار و خدمات مشتری است. اگر به شرکت‌هایی نظیر آمازون و دل نگاه کنید می‌بینید که نوآوری‌های بزرگ آن‌ها بیشتر مربوط به مدل کسب‌وکار آن‌ها بوده است و نه محصولات جدید. نوآوری‌ها می‌توانند تدریجی یا ناگهانی باشند. هر بهبودی که در محصولات یا خدمات ایجاد می‌کنید می‌تواند به عنوان یک نوآوری تدریجی تلقی شود. بیشتر مشاغل و بیشتر مدیران در نوآوری تدریجی تبحر دارند. آن‌ها مسائلی را در شرایط فعلی مشاهده می‌کنند و آن‌ها را برطرف می‌کنند. نوآوری‌های ناگهانی شامل یافتن روشی کاملاً جدید برای انجام کارها است. به همین ترتیب اغلب پر ریسک بوده و پیاده‌سازی آن‌ها دشوار است. اکثر سازمان‌های بزرگ و بیشتر مدیران در نوآوری ناگهانی ضعیف هستند.
تعریف تفکر خلاق
تفکر خلاق چیست و چرا در محیط کار مهم است؟ بیشتر افراد، خلاقیت را با کارهای هنری مانند نوشتن رمان، نقاشی یک تصویر یا آهنگسازی یک موسیقی مرتبط می‌دانند، در حالی که همه این اقدامات خلاقانه هستند، اما همه متفکران خلاق، هنرمند نیستند. بسیاری از مشاغل در دنیای کسب‌وکار و علم نیاز به تفکر خلاق دارند. خلاقیت به معنای ساده یعنی اینکه بتوانید چیز جدیدی ارائه دهید؛ بنابراین، تفکر خلاق توانایی در نظر گرفتن یک چیز (تعارض بین کارکنان، مجموعه داده‌ها، یک پروژه گروهی) به روشی جدید می‌باشد. در اکثر صنایع کارفرمایان به طور معمول کارکنانی می‌خواهند که بتوانند خلاقانه تفکر کنند و دیدگاه‌های جدیدی را در محیط کار ارائه دهند. افراد خلاق توانایی ابداع روش‌های جدید برای انجام وظایف، حل مسائل و پاسخگویی به چالش‌ها را دارند. آن‌ها دیدگاه تازه و گاه غیرمتعارفی را در کار خود ایجاد می‌کنند. این شیوه تفکر می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا به سمت بهره‌وری حرکت کنند. برخی از افراد به طور طبیعی خلاق‌تر از دیگران هستند، اما توانایی تفکر خلاق را می‌توان با تمرین تقویت نمود. با حل معماها، آگاهی و رها کردن پیش‌فرض‌های خود و از طریق بازی کردن می‌توانید مهارت‌های تفکر خلاق خود را توسعه دهید. بازی کردن به معنای هر چیز بدون ساختار و آرامش‌بخشی مانند پیاده‌روی یا رؤیاپردازی می‌باشد.
اگر در صنعت شما شخصی وجود دارد که به خلاقیت معروف است، سعی کنید با آن شخص ارتباط برقرار کنید و از او مصاحبه اطلاعاتی بخواهید یا یک روز در نقش سایه شغلی ایفای نقش نمایید. تماشای روش‌های خلاقانه دیگران کمک می‌کند یاد بگیرید که خودتان خلاقیت بیشتری داشته باشید.
تفکر خلاق به معنای مرتبط کردن یا ایجاد کردن چیزها یا ایده‌هایی است که قبلاً ارتباطی با هم نداشتند. تفکر خلاق به معنای نگاه کردن به چیزی به روش جدیدی می‌باشد. این همان تعریف «تفکر خارج از چارچوب» است. تفکر خلاق روشی برای بررسی و حل مسائل از منظری متفاوت، اجتناب از راه‌حل‌های متعارف و تفکر خارج از چارچوب است. این فرایند خلاق به شما این امکان را می‌دهد که ارتباطات را کشف کنید، با چالش‌های جدید روبرو شوید و به دنبال راه‌حل‌های غیرمعمول، بنیادی و تازه باشید. تفکر خلاق شامل توسعه ایده‌های جدید و بدیع است. هنگام تفکر خلاق می‌توانید راه‌حل‌های جدید یا راه‌های جدیدی برای غلبه بر مسئله‌ای ابداع کنید که دیگران هنوز به آن تفکر نکرده‌اند. تفکر خلاق برای ارزیابی و حل یک مسئله نیاز به تلفیقی از مهارت‌های تحلیلی، حل مسئله، سازمانی و ارتباطی دارد. افرادی که مهارت‌های تفکر خلاق خود را گسترش داده‌اند، می‌توانند از منظر منحصربه‌فردی یک موضوع را بررسی کنند. حتی اگر معمولاً خود را فردی خلاق نمی‌دانید، باز هم می‌توانید مهارت‌های خاصی را ایجاد کنید که به شما امکان می‌دهد با یک ذهنیت ابتکاری به اهداف و موانع نزدیک شوید.
مراحل تفکر خلاق
با استفاده از مراحل زیر می‌توانید در کار راهه خود خلاقانه تفکر کنید:
1- اطلاعاتی که از قبل دارید جمع‌آوری کنید: یکی از مهم‌ترین مراحل در فرآیند تفکر خلاق، آماده‌سازی است. وقتی همه اطلاعات موجود را جمع‌آوری کردید می‌توانید راه‌حل کامل‌تری ایجاد کنید. جنبه‌های مختلف چالشی که می‌خواهید حل کنید را در نظر بگیرید. اگر یک همکار قبلاً اطلاعاتی را درباره این مسئله جمع‌آوری کرده است، می‌توانید از وی بخواهید تا داده‌ها و یافته‌های خود را با شما در میان بگذارد.
2- راه‌حل یا فرایند مشخصی را در نظر بگیرید: ممکن است شما در حال حل چالشی باشید که دارای یک راه‌حل ساده است. گرچه دانستن مشهودترین راه‌حل یا فرآیند موجود بسیار مهم است، شما فقط می‌خواهید از این اطلاعات به عنوان پایه‌ای برای یافتن راه‌حل موفق‌تر استفاده کنید. از این رویکرد برای توسعه ایده‌های اضافی که به دیدگاه خلاقانه‌تری نیاز دارند استفاده کنید. با در نظر گرفتن راه‌حل ساده می‌توانید شروع به طراحی تصمیماتی کنید که زمان کمتری نیاز دارند یا از نظر اقتصادی مقرون به صرفه‌تر باشند.
3- طوفان فکری راه‌حل‌های اضافی: تا جایی که می‌توانید برای طوفان فکری وقت بگذارید. وقتی طوفان فکری انجام می‌دهید، به هر احتمالی تفکر کنید، حتی اگر در ابتدا فکر می‌کنید که مؤثر نیست. در نظر گرفتن هر فرآیندی ممکن است پایه‌ای برای پاسخ درست ایجاد کند. فهرستی از قوی‌ترین ایده‌های خود را تهیه کنید. پس از داشتن فهرستی کامل سعی کنید با دیدگاه جدیدی به موضوع نزدیک شوید. تغییر دیدگاه شما ممکن است شامل تفکر کردن در مورد چالش از دیدگاه شخص دیگری باشد. به عنوان مثال، اگر در رویکرد حل مسئله بیشتر تحلیلی هستید، تفکر را از دید شخصی که بیشتر تجربی تفکر می‌کند در نظر بگیرید. همچنین می‌توانید یک جلسه طوفان فکری تیمی را ترتیب دهید. طوفان فکری تیمی امکان ایجاد چندین دیدگاه همزمان را فراهم می‌کند. اعضای تیم می‌توانند ایده‌های جدید را بر اساس پیشنهادات یکدیگر شکل دهند.
4- نحوه ارتباط موضوعات را در نظر بگیرید: به چگونگی ارتباط دو یا چند موضوع با یکدیگر بیندیشید. این امر به شما کمک می‌کند بین ایده‌های مختلف ارتباط برقرار کنید که می‌تواند به عنوان یک راهنما هنگام تدوین راه‌حل عمل نماید. یک فهرست جداگانه از ایده‌های ترکیب شده را ایجاد کنید. از ایده‌های مشابه در دیدگاه‌های مختلف استفاده کنید و ایده‌هایی که به ایده‌های دیگر مربوط نیستند را کنار بگذارید.
5- راه‌حل‌ها را اعمال کنید: فهرست ترکیب شده خود را مرور کنید و فرایندی که به نظر شما بیشترین تأثیر را دارد اعمال کنید. هنگام آزمایش راه‌حل‌ها ممکن است به ایده‌های اضافی تفکر کنید. آزمایش نتایج کمک می‌کند تا مشخص کنید چه جنبه‌هایی از فرایند تفکر خود را می‌توانید بهبود ببخشید و کدام قسمت‌ها را می‌توانید به صورت متفاوت اعمال کنید تا یک راه‌حل موفقیت‌آمیز ایجاد گردد. روش‌های منحصربه‌فردی برای تجزیه‌وتحلیل و آزمایش راه‌حل‌های خود پیدا کنید، سپس نتایج را بسنجید.
مهارت‌های تفکر خلاق
1- تجزیه‌وتحلیل: قبل از اینکه درباره چیزی خلاقانه تفکر کنید، ابتدا باید بتوانید آن را فهم کنید. این امر نیاز به توانایی بررسی دقیق چیزها دارد تا معنی آن‌ها را بفهمید. خواه در جستجوی یک متن، مجموعه داده، طرح درس یا یک معادله باشید، ابتدا باید بتوانید آن را تجزیه‌وتحلیل کنید.
2- ذهن باز: خلاقیت شامل تفکر در مورد چیزها به روشی بدیع می‌باشد. شما باید هر پیش‌فرض یا سوگیری را که دارید کنار بگذارید و به روشی کاملاً جدید نگاه کنید. با ذهن باز یک مسئله را بررسی کنید تا به خود این فرصت را بدهید که خلاقانه تفکر کنید.
3- حل مسئله: کارفرمایان نمی‌خواهند صرفاً افراد خلاق را استخدام کنند بلکه آن‌ها کارکنان خلاقی می‌خواهند که به آن‌ها در حل مسائل مربوط به کار کمک کنند؛ بنابراین، هنگام درخواست شغل، توانایی خود را نه تنها به عنوان متفکر خلاق، بلکه بر استفاده از خلاقیت خود برای حل مسائل مهم تأکید کنید.
4- سازمان‌دهی: این مطلب ممکن است متناقض به نظر برسد: آیا افراد خلاق به طور معمول به عنوان افراد بی‌نظم شناخته نشده‌اند؟ در واقع، سازمان‌دهی بخش مهمی از خلاقیت است. اگرچه ممکن است هنگام آزمایش یک ایده جدید کمی به‌هم‌ریخته باشید، اما باید ایده‌های خود را سازمان‌دهی کنید تا افراد دیگر بتوانند چشم‌انداز شما را فهم و دنبال کنند. توانایی ایجاد یک برنامه عملیاتی با اهداف و ضرب‌الاجل‌های مشخص بسیار حیاتی است.
5- ارتباطات: اگر شما بتوانید به طور مؤثری با افرادی که با آن‌ها کار می‌کنید ارتباط برقرار نمایید، افراد ایده یا راه‌حل خلاقانه شما را مورد قدردانی قرار می‌دهند؛ بنابراین باید مهارت‌های ارتباطی کتبی و شفاهی قوی داشته باشید. همچنین باید قبل از تفکر خلاقانه بتوانید شرایط را کاملاً فهم کنید؛ بنابراین باید شنونده خوبی باشید. با بیان پرسش‌های صحیح و فهم مسئله می‌توانید به یک راه‌حل منحصربه‌فرد برسید.
ویژگی‌های متفکران خلاق
1- ارتباط‌گر هستند: خلاقیت در بسیاری مواقع از طریق گوش دادن و برقراری ارتباط مؤثر رخ می‌دهد. به همین دلیل است که متفکران خلاق، ارتباطات دهندگان بسیار خوبی هستند. ارتباطات عالی برای کارهایی که به صورت تیمی انجام می‌شود ضروری است.
2- ذهن باز دارند: یک ذهن باز، ذهنی است که از انتقاد قدردانی می‌کند، برای راه‌حل‌ها و ایده‌های جدید آماده است و از ارزیابی چشم‌انداز نمی‌ترسد. یک فرد با ذهن باز تمایل به یادگیری هم از موفقیت و هم از اشتباه دارد و توانایی رشد و توسعه خود را دارد.
3- ریسک‌پذیر هستند: کاوش ایده‌ها و استراتژی‌های جدید بدون ریسک‌پذیری غیرممکن است، زیرا نیازمند تمایل به رویارویی با چالش‌ها و پذیرش تغییر می‌باشد. متفکران خلاق، تاب آور هستند و از اینکه بخواهند فقط یک شانس داشته باشند، نمی‌ترسند، زیرا هنگام بررسی روش‌های ابتکاری تفکر و حل مسائل باید شجاع بود. آن‌ها می‌دانند که گاهی خروج موفقیت‌آمیز از یک منطقه راحت لازم است، حتی اگر به معنای روبرو شدن با چیزهای ناشناخته باشد.
4- باسواد هستند: دانش به متفکران خلاق اجازه می‌دهد تا تصویر کامل را ببینند، به همین دلیل آن‌ها در مورد واحدی که در آن کار می‌کنند اطلاعات زیادی دارند. آن‌ها در کارهایی که انجام می‌دهند متخصص هستند و مفهوم یادگیری مادام‌العمر چیزی است که آن‌ها تخصص خود را بر اساس آن بنا می‌کنند.
5- انعطاف‌پذیر هستند: توانایی سازگاری با تغییرات و اندیشیدن خارج از الگوهای معمول، بخش‌هایی از تفکر خلاق است، به همین دلیل انعطاف‌پذیر بودن ویژگی اصلی متفکران خلاق است. آن‌ها از تغییرات استقبال می‌کنند. آن‌ها از تغییر روش کار خود نمی‌ترسند و در کار با دیگران مهارت دارند.
منبع: فقیهی‌پور، جواد و کشاورز، میثم و جنتی، حامد (1400)؛ تفکر خلاق، تهران، انتشارات دارالفنون، چاپ اول.
سرفصل دوره آموزشی تفکر خلاق
بخش اول: خلاقیت و نوآوری
بخش دوم: تفکر خلاق و تفکر نوآورانه
بخش سوم: تفکر خلاق و تفکر نوآورانه
بخش چهارم: تفکر جانبی
بخش پنجم: تفکر طراحی
شرکت در دوره تفکر خلاق برای چه کسانی مفید است؟
1- افرادی که به جای «فکر کردن» بر «تفکر کردن درست» تاکید دارند.
2- افرادی که می‌خواهند در زندگی شخصی خود تصمیمات درستی بگیرند.
3- افرادی که به دنبال ارائه راه‌حل‌های خلاقانه و نوآورانه در تصمیمات خود هستند.
4- افرادی که علاقه‌مندند مسائل خود را به شیوه‌ای خلاقانه حل نمایند.
5- افرادی که به دنبال بهبود وضعیت موجود در زندگی شخصی و کاری خود هستند.
6- افرادی که می‌خواهند از ضررهای هنگفت و سنگین ناشی از تصمیمات خود جلوگیری نمایند.
7- افرادی که علاقه‌مند به فعالیت به عنوان یک مشاور حرفه‌ای هستند.
8- دانشجویانی که علاقه‌مند به یادگیری عمیق مباحث مدیریتی می‌باشند.
9- دانش‌آموختگان و کارکنانی که علاقه‌مند به تصدی پست‌های مدیریتی در شرکت یا سازمان‌های خصوصی و دولتی می‌باشند.
10- مدیرانی که می‌خواهند تصمیمات موثری را در شرکت یا سازمان خود بگیرند.
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.