انواع استرس

بر اساس مطالعه مؤسسه ملی سلامت روان^([1]) استرس شامل دو نوع استرس حاد ^([2]) و استرس مزمن^([3]) می‌باشد که نیاز به سطوح مدیریتی مختلف دارند^([4]).

1- استرس حاد

این نوع استرس که معمولا شایع‌ترین نوع استرس نیز هست، کوتاه‌مدت بوده و اغلب هنگامی ایجاد می‌شود که افراد فشارهای حوادثی که اخیراً رخ داده‌اند را در نظر بگیرند یا قرار باشد در آینده نزدیک با چالش‌هایی روبرو شوند. به عنوان مثال، ممکن است یک شخص در مورد یک بحث اخیر یا یک ضرب‌الاجل در آینده دچار استرس شود و هنگامی که شخص بتواند بحث را تمام کند یا ضرب‌الاجل را محقق نماید، استرس وی کاهش می‌یابد یا از بین می‌رود. عوامل استرس‌زای حاد^([5]) اکثراً جدید هستند و معمولاً یک راه‌حل شفاف و فوری دارند. حتی با چالش‌های دشوارتری که افراد با آن روبرو هستند، راه‌های احتمالی برای برون‌رفت از این شرایط وجود دارد. استرس حاد به اندازه استرس بلندمدت و استرس مزمن آسیب ایجاد نمی‌کند. اثرات کوتاه‌مدت شامل سردردهای تنشی و ناراحتی معده و همچنین میزان متوسطی از دیسترس^([6]) است. با این حال، موارد مکرر استرس حاد برای مدت طولانی می‌توانند مزمن و مضر شوند.

اختلال استرس حاد^([7])، پریشانی مداومی است که در عرض یک ماه پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد آسیب‌زا نظیر مرگ، آسیب جدی یا حمله رخ می‌دهد. علائم ممکن است شامل خلق‌وخوی منفی، افکار مزاحم و فلش بک (یک خاطره ناگهانی و واضح از یک رویداد یا لحظه گذشته)^([8])، دوری از موقعیت‌های مرتبط با رویداد و احساس هوشیاری بالا باشد. با توجه به راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی^([9])، کتابچه راهنمای متخصصان سلامت روان برای تشخیص اختلالات روانی، علائم اختلال استرس حاد به علائم آزاردهنده، خلق‌وخوی منفی، گسستی، اجتنابی و برانگیختگی^([10]) تقسیم می‌شوند.

1-1- علائم آزاردهنده

• خاطرات غیرارادی و ناراحت‌کننده مکرر از یک رویداد.
• کابوس‌های مکرر مربوط به یک رویداد.
• فلش بک‌ها.
• پریشانی شدید یا واکنش‌های بدنی نسبت به یادآوری یک رویداد.

1-2- علائم خلق‌وخوی منفی

• خلق‌وخوی منفی مداوم و ناتوانی در تجربه هیجانات مثبت.

1-3- علائم گسستی

• احساس گیجی یا کند شدن زمان.
• فراموشی یا ناتوانی در یادآوری جزئیات مهم یک رویداد.

1-4- علائم اجتنابی

• اجتناب از خاطرات و افکار ناراحت‌کننده مرتبط با یک رویداد.
• اجتناب از افراد، مکان‌ها یا موقعیت‌های مرتبط با خاطرات یک رویداد.

1-5- علائم برانگیختگی

• مشکل در خوابیدن.
• تحریک‌پذیری و پرخاشگری.
• هوشیاری بیش ‌از حد یا احساس هوشیاری بالا.
• مشکل در تمرکز.
• پاسخ غافلگیرکننده شدید.

2- استرس مزمن

استرس یک واکنش طبیعی به بسیاری از وضعیت‌های زندگی نظیر کار، خانواده، روابط و مشکلات مالی است. مقدار متوسط استرس می‌تواند به ما کمک کند در وضعیت‌های چالش‌برانگیز عملکرد بهتری داشته باشیم، اما استرس زیاد یا بلندمدت می‌تواند منجر به مشکلات جسمانی شود که می‌تواند شامل سطوح ایمنی پایین‌تر بدن باشد. مشکلات گوارشی و روده‌ای نظیر سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)^([11]) یا مشکلات روانی نظیر افسردگی.

این نوع استرس در مدت طولانی ایجاد می‌شود و مضرتر است. فقر مداوم، یک خانواده نابسامان یا یک ازدواج ناخوشایند، نمونه‌هایی از وضعیت‌هایی هستند که می‌تواند باعث استرس مزمن شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که شخص نمی‌تواند راهی برای پیشگیری از عوامل استرس‌زای خود پیدا کند و دیگر به دنبال راه‌حل نیست. یک تجربه تروماتیک در اوایل زندگی نیز ممکن است به استرس مزمن کمک کند. استرس مزمن، بازگشت بدن به سطح طبیعی فعالیت هورمون استرس را دشوار می‌کند. هر کسی هر از گاهی استرس را تجربه می‌کند. اغلب، استرس به صورت حاد (کوتاه‌مدت) است و به سرعت از بین می‌رود. هنگامی که استرس ادامه پیدا می‌کند و مداوم می‌شود، به عنوان استرس مزمن شناخته می‌شود. در کوتاه‌مدت، استرس می‌تواند مفید باشد و به شما کمک می‌کند از خطر دوری کنید، موقعیت‌های فوری را مدیریت کنید و انعطاف‌پذیری داشته باشید. با این حال، اگر استرس طولانی شود و دائماً اتفاق بیفتد یا به خوبی مدیریت نشود، می‌تواند اثرات منفی بر سلامتی شما داشته باشد. آنچه باعث استرس مزمن می‌شود برای هر شخصی منحصربه‌فرد است، اما برخی از منابع استرس (مثبت و منفی) رایج‌تر هستند. این منابع عبارتند از:

• تغییرات خانوادگی: ازدواج یا طلاق، تولد فرزند، مرگ یکی از عزیزان، مشکلات رابطه‌ای یا خانوادگی و…
• کار: شروع کار جدید، از دست دادن شغل، بازنشستگی، مشکلات در کار، ناتوانی در یافتن شغل و…
• مالی: داشتن مشکلات مالی، مشکلات در تأمین نیازهای اولیه نظیر مسکن یا غذا و…
• تغییرات زندگی: جابجایی منزل، شروع یک مدرسه جدید و…
• سلامت: مریضی جدی (در خود یا یکی از عزیزان)، مراحل زندگی (نظیر یائسگی)، شرایط فیزیکی (نظیر آپنه خواب^([12]) که می‌تواند سطح کورتیزول را افزایش دهد) و…
• رویدادهای معمول: ترافیک/ رفت و آمد، مسئولیت‌ها و تعهدات خانوادگی و….

حالت استرس مداوم می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع 2، فشارخون بالا و بیماری قلبی را در یک شخص افزایش دهد. افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات سلامت روان نظیر اختلال استرس پس از سانحه^([13]) می‌توانند در صورت مزمن شدن استرس، ایجاد شوند. استرس مزمن می‌تواند ادامه یابد، زیرا افراد می‌توانند به احساس آشفتگی، پریشانی و ناامیدی عادت کنند. این امر می‌تواند بخشی از شخصیت افراد شود و آن‌ها را بدون در نظر گرفتن سناریوهایی که با آن‌ها روبرو می‌شوند، به طور مداوم مستعد اثرات استرس سازد. افراد مبتلا به استرس مزمن در معرض خطر شکست نهایی هستند که می‌تواند منجر به خودکشی، اقدامات خشن، حمله قلبی یا سکته مغزی شود. داشتن اندکی استرس، آن هم هر چند وقت یکبار نگران‌کننده نیست. این استرس مزمن است که می‌تواند سلامت افراد را به صورت جدی به مخاطره بیندازد و مشکلاتی برای آنان ایجاد کند نظیر:

• مشکلات سلامت روان نظیر افسردگی، اضطراب و اختلالات شخصیت.
• بیماری‌های قلبی عروقی نظیر بیماری قلبی، فشار خون بالا، ریتم غیرطبیعی قلب، حملات قلبی و سکته مغزی.
• اضافه‌وزن و سایر اختلالات در غذا خوردن.
• مشکلات قاعدگی.
• ایمنی پایین‌تر در برابر بیماری‌ها.
• اختلال در عملکرد جنسی نظیر ناتوانی جنسی و انزال زودرس در مردان و از دست دادن میل جنسی در مردان و زنان.
• مشکلات پوست و مو نظیر آکنه، کهیر، اگزما و ریزش دائمی مو.
• مشکلات گوارشی نظیر رفلاکس، التهاب معده، التهاب روده بزرگ و روده تحریک‌پذیر.
• دردهای عضلانی.
• اختلال استرس پس از سانحه.
• مشکلات خواب.

استرس می‌تواند باعث به وجود آمدن بسیاری از علائم رفتاری، روان‌شناختی، هیجانی، جسمی، شناختی و اجتماعی گردد. استرس بر سیستم‌های متعددی در بدن تأثیر می‌گذارد، از جمله:

• سیستم اسکلتی- عضلانی؛
• سیستم تنفسی؛
• سیستم قلبی- عروقی؛
• سیستم غدد درون‌ریز؛
• سیستم گوارشی؛
• سیستم ادراری- تناسلی؛
• سیستم ایمنی.

[1] National Institute of Mental Health – NIMH

[2] Acute Stress

[3] Chronic Stress

[4] یک مریضی حاد، وضعیتی است که در آن علائم به طور ناگهانی ظاهر و به سرعت بدتر می‌شوند، در حالی که یک بیماری مزمن وضعیتی است که به تدریج ایجاد و در یک دوره زمانی طولانی بدتر می‌شود. درد حاد به بدنتان، وقوع آسیب جدی را هشدار می‌دهد. در این شرایط، درد ناگهان ظاهر می‌شود، به‌ عنوان سیگنالی به بدن شما برای التیام جراحت به اوج می‌رسد و با بهبودی کاهش می‌یابد. به طور مشابه، بیماری‌های حاد مانند آنفولانزا یا سرماخوردگی به طور ناگهانی فرد را مبتلا می‌کند، در مدت کوتاهی بدتر و سپس ناپدید می‌شود. از طرف دیگر درد مزمن به تدریج رخ می‌دهد و پس از مدت زمانی که از ابتلا به آن‌ می‌گذرد، درد و علائم را احساس می‌کنید. کمردردی که ماه‌ها طول می‌کشد و با گذشت زمان بدتر می‌شود نمونه خوبی از دردهای مزمن است.

[5] Acute Stressors

[6] Distress

[7] Acute Stress Disorder – ASD

[8] Flashback

[9] Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – DSM-5

[10] Intrusion, Negative Mood, Dissociation, Avoidance and Arousal

[11] Irritable Bowel Syndrome

[12] آپنه خواب (Sleep Apnea): وقفه تنفسی در خواب

[13] Post-Traumatic Stress Disorder – PTSD