تفاوت بین مدیریت و رهبری

یکی از باورهای غلط رایج در مورد رهبری، تلفیق آن با مدیریت است. افرادی که به سادگی مدیریت می‌کنند را می‌توان رهبر دانست، در حالی که رهبران ممکن است در واقع پیشرو نباشند بلکه به سادگی فقط مدیریت کنند؛ اما چگونه می‌توانید تفاوت را تشخیص دهید؟ وارن بنیس^([1]) در کتاب «تبدیل شدن به یک رهبر^([2])» به طور گسترده‌ای در مورد تفاوت این مفاهیم صحبت کرده است که در زیر بیان شده است: «تفاوت اساساً در مورد جهت یا حرکت گروه است. این تمایز حتی از این کلمات نیز واضح است. رهبری عبارت است از هدایت گروه به سمت یک هدف است در حالی که مدیریت مربوط به کنترل وضعیت فعلی و حفظ وضعیت موجود است. به عبارتی رهبری همیشه در مورد یک هدف بلندمدت یا هدف خاص است که هنوز محقق نشده است ولی مدیریت مربوط به این است که اطمینان حاصل شود پیشرفت حاصله حفظ شود».

علاوه بر این، اهداف رهبر یا مدیر می‌تواند بسیار متفاوت باشد. مدیر نگران وظایف و حفظ فرایندهای وضعیت موجود است. این بدان معناست که توجه بیشتر به سمت فرایندها و منابع معطوف می‌شود. مدیر اغلب در نظر می‌گیرد که چه وظایفی موردنیاز است، چگونه می‌توان آن‌ها را بهبود بخشید یا حفظ کرد و بهترین استفاده از منابع فعلی چیست؛ بنابراین، نقش مدیر در مورد برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی و نظارت است. از طرف دیگر، رهبری مربوط به اینجا و اکنون نیست بلکه آنچه می‌تواند باشد و آینده سازمان باید به سمت آن حرکت کند، تمرکز دارد؛ بنابراین رهبری بیشتر به این فکر می‌کند که چه اهدافی باید باشد و اینکه چگونه تیم می‌تواند برای رسیدن به اهداف با هم کار کنند.

یکی دیگر از موارد اصلی تفاوت بین این دو مفهوم ناشی از رویکردهای مدیریت و رهبری در برقراری ارتباط با تیم است. دیدگاه سنتی دیدگاهی است که در آن مدیریت به معنای توانمندسازی یا الهام بخشیدن نیست و بر وظیفه محوری تمرکز دارد؛ بنابراین هدف مدیر این است که به تیم کمک کند تا مراحل کار را تا حد ممکن کارآمد انجام دهد. سطح ارتباطی مشخصی وجود دارد اما هدف آن مدیریت گروه است و نه ارتقای آن به سطوح بالاتر. هدف مدیریت این نیست که لزوماً گروه را تقویت کند یا آن را به چیزی منحصربه‌فرد برساند و هدف تنها این است که از عهده وظایف تعیین‌شده تا حد ممکن با کارایی برآیند.

از طرف دیگر، رهبری اغلب حول تعامل با تیم شکل می‌گیرد. در بسیاری از تئوری‌های رهبری (گرچه نه همه؛ به عنوان مثال رهبری اتوکراتیک) مسئولیت توانمندسازی زیردستان برای دستیابی به اهداف بر عهده رهبر است. رهبری مربوط به مدیریت گروه‌های موجود نیست، بلکه جذب و احترام تیم‌هایی است که به این چشم‌انداز می‌پردازند.

اگر زیردستان مایل به گوش دادن به پیام نیستند، دشوار است که هر نوع سبک رهبری را به کار گرفت. از آنجا که سبک بستگی زیادی به خرید تیم برای چشم‌انداز دارد، رهبران باید مهارت‌های افراد را متمرکز کنند. به نوعی، رهبری به جای مدیریت وظایف، مردم را مدیریت کرده و آن‌ها را برای دستیابی به اهداف بیشتر توانمند می‌کند.

از سویی مدیران مسئولیت را با تیم خود تقسیم می‌کنند و بنابراین مسئولیت را از خود سلب می‌کنند. در حالی که رهبری تمایل دارد که مسئولیت خود را حفظ کند. از آنجا که چشم‌انداز به طور کلی توسط رهبر ایجاد می‌شود، شکست‌های موجود در مسیر دستیابی به آن به معنای این است که رهبر مسئولیت نهایی را بر عهده دارد. موارد فوق به این معنی نیست که رهبران نمی‌توانند مدیر باشند و بالعکس. در حقیقت، رهبری و مدیریت اغلب دست‌به‌دست هم می‌دهند. یک رهبر خوب معمولاً باید بتواند تیم را بسیج و تحت تأثیر قرار دهد و در عین حال بر روی هدایت افراد متمرکز باشد.

بنابراین، شباهت‌هایی بین رهبران و مدیران وجود دارد. مطمئناً در یک سازمان ممکن است انتخاب کمی بین این دو وجود داشته باشد و هر دو ممکن است در رأس یک سازمان «مسئول» باشند. با این حال، تردیدی وجود ندارد که تفاوت‌های واقعی بین این دو نیز وجود دارد. مدیران صرفاً در شرکت‌ها و سازمان‌ها تعریف می‌شوند ولی رهبران می‌توانند در خارج از چارچوب سازمانی حضور داشته باشند. یک تمایز اینست که رهبران، هدایت و راهنمایی می‌کنند و مدیران، مدیریت می‌کنند. این تمایز نشان می‌دهد که رهبران راه را نشان می‌دهند و مدیران آن را محقق می‌کنند؛ بنابراین رهبران، چشم‌انداز الهام بخشی ایجاد می‌کنند و افراد تصمیم می‌گیرند آن‌ها را دنبال کنند. سپس مدیران مسئول تبدیل چشم‌انداز به یک برنامه عملیاتی هستند که سازمان را به سمت چشم‌انداز رهبر سوق می‌دهند. به عبارتی رهبران دارای پیروان هستند و مدیران دارای افرادی هستند که به آن‌ها گزارش می‌دهند؛ به عبارت دیگر، کسانی که برای یک مدیر کار می‌کنند حق انتخاب کمی دارند، اما پیرو بودن یک انتخاب است. به نظر می‌رسد این یک نکته قابل‌بحث در زمینه سازمانی است به طوری که کارکنان در مورد پیروی از رئیس سازمان، انتخاب بسیار کمی دارند؛ بنابراین رهبری عبارت است از بیان پرسش‌های «چه؟» و «چرا؟» و توانمندسازی افراد (پیروان) با دادن مسئولیت انجام کارهای درست. رهبران با افراد و هیجانات آن‌ها کار می‌کنند. مدیران می‌پرسند «چگونه؟» و عمدتاً با فرایندها، مدل‌ها و سیستم‌ها کار می‌کنند. این تمایز در مطالعات وارن بنیس به عنوان استاد دانشگاه کالیفرنیای جنوبی و «پدر رهبری» ریشه دارد که بیان می‌نماید: «مدیران کارها را درست انجام می‌دهند اما رهبران کارهای درست را انجام می‌دهند».

وی اظهار می‌دارد که تمایز اصلی در نحوه تفکر ما درباره مسائل می‌باشد. به گونه‌ای که اگر به انجام درست کاری تفکر می‌کنید، تمایل دارید در مورد مکانیسم‌ها یا نحوه انجام وظایف تفکر کنید و این همان کاری است که یک مدیر انجام می‌دهد و انجام کار درست، یک مفهوم فلسفی‌تر است و ما را به تفکر درباره آینده، چشم‌انداز و رؤیاها وا‌می‌دارد که قطعاً نقش یک رهبر است. بنیس برخی از تمایزات بین مدیر و رهبر را مطابق با جدول شماره 1-1 ارائه می‌دهد.

جدول شماره 1-1: تمایزات بین مدیر و رهبر

تمایز دیگری که می‌توان بین مدیران و رهبران در نظر گرفت، در مورد ریسک‌ها می‌باشد. در واقع تمایز در اینست که مدیران تمایل به ریسک گریزی و ملاحظه کاری دارند، اما رهبران ریسک‌پذیر هستند. رهبران نگران تحقق بخشیدن به چشم‌انداز خود هستند و بنابراین برخورد با مسائل و موانعی که باید در این راه برطرف شوند را طبیعی می‌دانند. همچنین آن‌ها اغلب در مواجهه با ریسک‌ها راحت‌ترند و بنابراین می‌پذیرند که مسیر مناسب برای رسیدن به چشم‌اندازشان، همیشه مسیر آسان‌ترین نیست. این بدان معناست که رهبران سعی می‌کنند مسائل را به فرصت تبدیل کنند و برای انجام کار قوانین را زیر پا می‌گذارند و مدیران تمرکز بیشتری بر وضعیت موجود دارند و سعی می‌کنند ریسک را به حداقل برسانند. تردیدی وجود ندارد که رهبران تمایل دارند وضع موجود را به چالش بکشند و مدیران بیشتر بر حفظ آن متمرکز هستند. با این حال، اخیراً نگرش نسبت به ریسک‌پذیری با توجه به مسائل متعدد در شرکت‌ها دچار تغییر شده است و ممکن است این تمایز نسبت به آنچه قبلاً وجود داشته، بسیار کمتر شده باشد.

[1] Warren Bennis

[2] On Becoming a Leader