تعاریف بازنشستگی

در تعریف اجتماعی ارائه شده از بازنشستگی، آن را مترادف با سالمندی می‌دانند و لذا عنصری زمان‌محور است. بر اساس این تعریف، بازنشستگی زمانی است که فرد دیگر قادر به انجام کاری نباشد. بازنشستگی حالتی است که طی آن کارمند رسمی دولت با داشتن شرط معینی از سن و دارا بودن سنوات معینی از خدمت، مطابق قانون و به موجب حکم مقام صلاحیت‌دار، ضمن خاتمه یافتن حالت اشتغال، مادام‌العمر مستحق دریافت حقوق بازنشستگی می‌گردد. در جوامع عصر جدید بازنشستگی خود همانند شروع به کار معنا و مفهوم پیدا می‌کند. این بدان معنا است که در عصر جدید نسبت قابل توجهی از جمعیت به سنین 60 سالگی و بالاتر راه می‌یابند؛ یعنی مقطع سنی که در آن افراد عموماً توان فیزیکی و در مواردی عقلی خود را جهت دنبال کردن کار و فعالیت معمولی خود، از دست می‌دهند. اچلی^([1]) بازنشستگی را گذر از یک نقش به نقشی دیگر تعریف می‌کند که هنجارهای خاصی دارد. در هر حال، بازنشستگی غالباً بر مبنای دو ویژگی زیر تعریف می‌شود:

• عدم مشارکت نیروی کار (خروج بخشی از منابع انسانی از نیروی کاری شاغل که عضو نیروی کاری جامعه محسوب می‌شوند)؛
• دریافت درآمدی از مستمری‌ها یا تأمین اجتماعی و یا دیگر طرح‌های بازنشستگی.

بسیاری از افراد هنگامیکه بازنشسته یا «بی‌شغل» می‌شوند فعالیت‌های متنوع بیشتری از اوقات فراغت خود به هنگامیکه کار می‌کردند، دارند. تعداد و انواع فعالیت‌ها و میزان و مقداری که افراد خود را درگیر آن می‌سازند با سوابق اجتماعی، نوع مشاغل، روش‌های زندگانی، سطح درآمد و عوامل دیگر ارتباط دارند. این اختلافات در مطالعه دانشگاه کورنل درباره «بازنشستگی شغلی^([2])» توسط پروفسور اشترایب^([3]) و همکارش صورت گرفت که مفهوم «عدم اشتغال‌های مختلف^([4])» را مطرح ساختند تا تنوع الگوهایی از بازنشستگی را که کشف کرده بودند، توصیف کنند. اشترایب و همکارش همچنین دریافتند که افراد بازنشسته بدانسان که برخی از مقامات می‌پندارند بی‌نقش و بی‌اثر نیستند زیرا بسیاری از آن‌ها فعالیت‌ها و نقش‌هایی را که پیش از بازنشستگی داشته‌اند، همچنان ایفا می‌کنند و در برخی از مواقع، نقش‌های جدیدتری را می‌پذیرند، فعالیت‌های تازه‌ای را فرا می‌گیرند و رفتارهای جدیدی را بروز می‌دهند. اشترایب و همکارش تاکید می‌کنند که کاملاً خطا و اشتباه است که تصور کنیم افراد سالمند بازیچه‌هایی بیش نیستند و گزینه‌هایی ندارند. اگر چه درست است که افراد بازنشسته‌ای که درآمد کافی و تحصیلات عالی دارند گزینه‌های متعدد و متنوع بیشتری از کسانی دارند که فاقد چنین امتیازاتی هستند، اما همه بازنشستگان تا حدی امکان انتخاب با توجه به آنچه انجام می‌دهند و نحوه زندگانی خود دارند.

صاحب‌نظر دیگری به نام فرانسیس کارپ^([5]) به طور کامل اشکال، تعبیر، تفسیر، معانی و مفاهیم بازنشستگی را تجزیه و تحلیل کرده است. او سه نظر عمده زمانی، صوری و نمودی را در بازنشستگی ارائه می‌دهد:

• بازنشستگی یک رخداد یا واقعه یعنی نقطه‌ای اساسی است که در تاریخ حیات فرد حادث می‌شود و مظهر تغییر در وضع اوست.
• بازنشستگی فرایندی است که در طول زمان برای فرد رخ می‌دهد یعنی زمانی که سازگاری‌ها و انطباق‌ها در قبال تقاضاهای زندگی حاصل آمده‌اند لذا فرد می‌تواند شکل جدید یا سطحی از ثبات را برای خود مستقر سازد.
• بازنشستگی وضعیتی است که فرد می‌تواند خود را با آن سازگار کند و ثابت گردد حتی اگر تعدادی از تغییرات هنوز هم بروز و ظهور کنند.

ما غالباً تمایل داریم که بازنشستگی را هم رخداد و هم وضعیت بنگریم. ما به بازنشستگی فرد یا اینکه از کارش بازنشسته شود به عنوان یک واقعه یا رخداد می‌نگریم و بالاخره می‌گوییم که او بازنشسته شده است یعنی چنین وضعیتی دارد؛ اما بازنشستگی را یک فرایند نمی‌دانیم مگر زمانی که فرد در طول زمان از کارش روی برتابد. با اطمینان می‌توان گفت که تعداد معدودی از ما بازنشستگی را یک فرایند رشد و کمال می‌دانیم زیرا سالمندی در اواخر حیات به طور قراردادی یا متداول بیشتر به عنوان انحطاط تعبیر گردیده است تا مرحله‌ای از رشد و توسعه. لذا از نظر سه نظر فوق، نظریه‌ای که بازنشستگی را یک فرایند می‌داند از نظر برنامه‌ریزی حیات شغلی^([6]) مفیدترین، باارزش‌ترین و مفهوم‌ترین رهیافت برای دانشمندان سن‌شناس^([7]) و دیگر متخصصانی است که بازنشستگی را مورد مطالعه قرار داده‌اند و یا افرادی که به این تجربه پرداخته‌اند و یا در آینده بدان می‌پردازند.

[1] Atchley

[2] Occupational retirement

[3] Streib

[4] Differential Disengagement

[5] Frances Carp

[6] Career life planning

[7] Gerontologists