تعاریف تفکر انتقادی

مقایسه تفکر انتقادی با تفکر عادی به تعریف تفکر انتقادی کمک می‌کند. در تفکر عادی، فرد به حدس زدن، ترجیح دادن، گمان کردن، قضاوت کردن بدون معیار و… می‌پردازد، در حالیکه در تفکر انتقادی به برآورد کردن، طبقه‌بندی کردن، درک اصول، ابراز عقیده با دلیل، قضاوت کردن بر اساس معیار مشخص و… به حل مسائل پرداخته می‌شود. روانشناسان شناختی، تفکر انتقادی را تصمیم‌گیری و قضاوت می‌دانند. در واقع تعریف واحدی از تفکر انتقادی وجود ندارد؛ شاید به این علت که مدل نظری غالبی درباره تفکر انتقادی وجود ندارد. بنیاد تفکر انتقادی^([1]) تفکر انتقادی را «هنر تفکر کردن تحلیلی و ارزشیابانه به منظور بهبود‌بخشی تفکر» تعریف کرده است.

تفکر انتقادی یک تحلیل است، یک تحلیل عینی است که شامل بررسی و ارزیابی یک وضعیت، یک رویداد یا یک موضوع خاص برای رسیدن به یک اجماع معین است. تفکر انتقادی به توانایی تحلیل عینی اطلاعات و قضاوت مستدل اشاره دارد که شامل ارزیابی منابع (نظیر داده‌ها، حقایق، پدیده‌های قابل مشاهده و یافته‌های پژوهش) می‌باشد. متفکران انتقادی می‌توانند نتیجه‌گیری منطقی را از مجموعه اطلاعات به دست آورند و در حل مسائل و یا تصمیم‌گیری‌ها می‌توانند بین جزئیات مفید و غیرمفید تفاوت قائل شوند.

در ادامه برخی از مهم‌ترین تعاریف ارائه شده در خصوص تفکر انتقادی مرور می‌گردد:

• انیس^([2]) تفکر انتقادی را تفکری مستدل و تیزبینانه درباره اینکه چه چیزهایی را باور کنیم و چه اعمالی را انجام دهیم، در نظر می‌گیرد.
• وولفولک^([3]) تفکر انتقادی را به صورت ارزیابی تصمیمات از طریق وارسی منطقی شواهد و مدارک تعریف می‌کند.
• لوتیخ اعتقاد دارد که تفکر انتقادی «راه درست تفکر کردن» است.
• فاسیونه بیان می‌دارد که تفکر انتقادی شامل مهارت‌های تفسیر کردن، تجزیه‌وتحلیل کردن، ارزیابی کردن، توضیح و تشریح، خودتنظیمی و استنباط می‌باشد.
• تفکر انتقادی تحت عنوان توانایی کندوکاو یک مسئله، مشکل یا وضعیت به منظور یکپارچه‌سازی کلیه اطلاعات موجود درباره موضوع مورد بررسی و نیل به یک راه‌حل یا فرضیه جهت موجه ساختن جهت‌گیری فرد تعریف شده است.
• تفکر انتقادی به بررسی فرضیه‌ها، درک ارزش‌های نهفته، ارزیابی شواهد و سنجش نتیجه‌گیری‌ها گفته می‌شود.
• تعریف تفکر انتقادی از نظر انیس عبارت است از تصمیم‌گیری راجع به اینکه کدام اقدام انجام شود و یا چه چیزی باور شود که با استفاده از تفکر تعمق‌آمیز و استدلال‌پردازی انجام می‌گیرد. انیس بیان می‌دارد: تفکر انتقادی، تفکری مستدل و منطقی است که بر تصمیم‌گیری ما در خصوص آنچه می‌خواهیم انجام دهیم یا باور داشته باشیم، متمرکز می‌شود.
• از نظر پاول فرد ماهر در تفکر انتقادی از یک مجموع استانداردهای عقلانی در هنگام تفکر استفاده می‌کند که این استانداردها فرایند تفکر فرد را هدایت کرده و همچنین تفکر انتقادی او را پرورش می‌دهند.
• از نظر استاهل و استاهل تفکر انتقادی، پرورش استدلال‌پردازی دقیق و منطقی است.
• هالپرن تفکر انتقادی را اینگونه تعریف کرده است: استفاده از مهارت‌ها یا راهبردهای شناختی که موجب افزایش احتمال بروز یک فرایند مطلوب می‌شوند.
• از نظر مور و پارکر‌ تفکر انتقادی تصمیم هدفمند برای پذیرش، رد یا معلق کردن یک داوری است.
• بوردن و بیرد تفکر انتقادی را تحت عنوان یک فعالیت تفکری رده بالا طبقه‌بندی می‌کنند که مستلزم یک مجموعه مهارت‌های شناختی است.
• از نظر پاسکارلا و ترزینی تفکر انتقادی به طرق گوناگون تعریف شده است لیکن به نوعی دربردارنده توانایی فرد برای انجام تمام امور، شامل شناسایی موضوعات و فرضیات اساسی در یک بحث، تشخیص روابط مهم، به عمل آوردن استنباط‌های صحیح از داده‌ها، به عمل آوردن نتیجه‌گیری در خصوص داده‌ها و اطلاعات، تعبیر و تفسیر نتیجه‌گیری به عمل آمده بر مبنای داده‌ها و ارزیابی شواهد یا موثق بودن آن‌ها است.
• رود و همکارانش تفکر انتقادی را یک رویکرد هدفمند، منطقی و درون‌نگر برای حل مسائل یا پرداختن به مسائل، با در نظر گرفتن شواهد و اطلاعات کامل تعریف کرده‌اند.
• ماتیو لیپمن تفکر انتقادی را چنین تعریف می‌کند: تفکر انتقادی، تفکری ماهرانه و مسئولانه است که قضاوت خوب را تسهیل می‌کند؛ زیرا 1) متکی بر معیارهایی است؛ 2) خود اصلاحی است؛ 3) به زمینه حساس است.
• مک پک: کشش و مهارت داشتن در انجام فعالیت‌هایی که با نوعی شک‌گرایی منطقی آمیخته است.
• استال و استال^([4]):رشد پیوسته و منطقی الگوهای استدلال.
• سیفرت: ‌تفکری منطقی در مورد مسائل پیچیده قابل بحث و اعمالی که مربوط به این مسائل است.
• بنزلی: تفکری منطقی که مستلزم ارزیابی مدارک مربوط به ادعا است تا بتوان نتیجه صحیح را از مدارک استنتاج کرد.
• فیشر: تفسیر و ارزیابی فعال و ماهرانه مشاهدات، ارتباطات، اطلاعات و گفتگوها.
• مور و پارکر^([5]): تصمیم‌گیری دقیق و تأملی برای قبول یا رد یا به تعویق انداختن قضاوت.
• پاول و الدر: تفکری که صراحتاً قصد دارد بر مبنای قضاوتی صحیح، استانداردهای مناسب ارزیابی را به منظور تعیین ارزش، محاسن و مزایای صحیح یک چیز به کار گیرد.
• انیس تفکر انتقادی را تفکر تأملی و عقلانی می‌داند که بر اساس آن به تصمیم‌گیری در مورد اعتقادات و اعمالی که انجام می‌دهیم، می‌پردازیم.

• اسمیت^([6]) تفکر انتقادی را توان تمیز میان تعصب و سوگیری در استدلال و تمایل به بیان حقیقت ذکر می‌کند و آن را تفکر تجزیه‌وتحلیل ماهرانه جسورانه می‌نامد.
• از نظر لیپمن تفکر انتقادی، تفکر ماهرانه و مسئولانه است که با اتکا بر معیارهای خود اصلاحگر و حساس به زمینه، موجب تسهیل قضاوت منطقی می‌شود.
• جان دیویی از تفکر انتقادی با نام تفکر تأملی یاد کرده است. وی بیان می‌دارد که در نظر گرفتن یک عقیده یا یک فرض از علم با دقت و پافشاری کردن در مورد آن برای روشن کردن فرضیه‌ای که از آن حمایت می‌شود و بعدها نتایج به سوی آن تمایل دارد، نوعی تفکر تأملی است.
• از دیدگاه نوسیچ تفکر انتقادی، تفکری توأم با تأمل و ژرف‌اندیشی، مبتنی بر معیار، موثّق و دقیق و مستدل است که سه رکن اصلی آن، بیان پرسش‌های عمیق، پاسخ منطقی به آن‌ها و باور به نتایج منطقی است.
• دانیل و اوریاک تفکر انتقادی را به مثابه تفکر خاصی شناسایی و تبیین می‌کنند که با آن، به‌گونه‌ای روشمند درباره واقعیات و پدیده‌های موجود بحث و بررسی می‌شود تا در پرتو آن، قضاوت یا داوری ارزیابانه‌ای از آن‌ها به دست آید.
• هالپرن و همکارانش تفکر انتقادی را برای توصیف تفکر هدفمند، مبتنی بر هدایت و راهنمایی و قراین و دلایل روشن به کار می‌گیرد.
• از دیدگاه ایمیر تفکر انتقادی گونه‌ای از اندیشیدن منطقی درباره امور پیچیده و اتخاذ تصمیم درباره آن‌هاست که با ویژگی‌هایی نظیر کنجکاوی ذهنی، نظم فکری، تفکر تحلیلی، عمل عقلانی، اعتمادبه‌نفس و جستجوی پیوسته حقایق متمایز می‌شود.
• انیس تفکر انتقادی را تفکر مستدل و تیزبینانه درباره اینکه چه چیزی را باور کنیم و چه اعمالی را انجام دهیم، تعریف می‌کند.
• فاسیونه در پروژه‌ای با حمایت مالی انجمن فلسفی آمریکا یک گروه با 46 کارشناس را رهبری کرد و با استفاده از روش دلفی پژوهشی انجام داد و تفکر انتقادی را چنین تعریف کرد: قضاوت هدفمند و خود نظم‌دهنده‌ای که بر پایه نتایجی چون تفسیر، تجزیه‌وتحلیل، ارزشیابی و استنباط و همچنین، ملاحظات موقعیتی، مفهومی، روش‌شناختی، ملاکی یا زمینه‌ای قرار دارد.

[1] The Foundation For Critical Thinking

[2] Ennis

[3] Woolfolk

[4] Stahl & Stahl

[5] Moor & Parker

[6] Smith

[7] Lipman