تعاریف اخلاق حرفه‌اي

اخلاق حرفه‌اي، مسئولیت اخلاقی فرد از حیث شغل است. پزشک به عنوان شخص حقیقی، مسئولیت‌هاي اخلاقی دارد. مسئولیت‌هاي اخلاقی او برخاسته از شغلی است که بر دوش گرفته است؛ به گونه‌اي که اگر شغل دیگري می‌پذیرفت، مسئولیت‌هاي اخلاقی وي تغییر می‌کرد. هر شغلی به اقتضاي حرفه‌اي، مسئولیت‌هاي اخلاقی خاصی می‌آفریند. مهمترین کارکرد اخلاق در پیش‌بینی‌پذیری اخلاقی^([1]) است. اخلاق، هم سازمان و هم جامعه را محیطی پیش‌بینی‌پذیر می‌کند. اخلاق در این مفهوم به اخلاق  شغل وابسته است که بر حسب تنوع مشاغل، اخلاقیات خاصی را موجب می‌شود: اخلاق پزشکان؛ معلمان؛ اخلاق مدیران و غیره. اخلاق حرفه‌اي، مانند شمشیر دو لبه‌اي است که یک لبه آن تهدید است. ضعف در سیستم اخلاقیات، به کاهش ارتباطات و افزایش خسارات در سازمان می‌انجامد و بر اثر آن، مدیریت بیشتر بر روي کنترل گذشته‌نگر تکیه خواهد کرد؛ زیرا افراد اطلاعات را به مدیریت نمی‌رسانند و در این صورت، انرژي سازمان منفی می‌شود. به عبارت دیگر، توان سازمان به جاي آنکه صرف هدف شود، صرف شایعه، غیبت، کم‌کاري و غیره خواهد شد. لبه دیگر این شمشیر، فرصت است. تقویت سیستم اخلاقیات، اعتماد و انگیزش را افزایش و معضلات اخلاقی را مهار می‌کند و تهدید به فرصت تبدیل می‌شود. اخلاق حرفه‌اي، تأثیري چشمگیر بر فعالیت‌ها و نتایج سازمان دارد. اخلاق حرفه‌اي، بهره‌وري را افزایش می‌دهد؛ ارتباطات را بهبود می‌بخشد و درجه ریسک را کاهش می‌دهد؛ زیرا در صورت حاکمیت اخلاق حرفه‌اي بر سازمان، اطلاعات به آسانی منتقل می‌شود و مدیر پیش از ایجاد حادثه، از آن مطلع می‌گردد. در واقع اخلاق حرفه‌ای شاخه‌ای از اخلاق کاربردی است. در اخلاق حرفه‌ای دو رهیافت سنّتی و جدید وجود دارد؛ رهیافت سنّتی، روی آورد مدیریت منابع انسانی به اخلاق حرفه‌ای است که بر مسئولیت‌های اخلاقی افراد در مشاغل و حِرَف، تمرکز می‌نماید و رهیافت جدید، که در دهه‌های اخیر رواج یافته، رویکرد مدیریت استراتژیک به اخلاق حرفه‌ای است. در این رهیافت بر مسئولیت‌پذیری سازمان با نگرش سیستمی توجه می‌شود.

تعریف‌هاي مختلفی براي اخلاق حرفه‌اي از سوی پژوهشگران و صاحبنظران ارائه شده است که از جمله آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• دایره‌المعارف بین‌المللی علوم اطلاعات و کتابداري، اخلاق حرفه‌اي را مجموعه‌اي از کنش‌ها و واکنش‌هاي اخلاقی پذیرفته شده که از سوي سازمانها یا مجامع حرفه‌اي مقرر می‌شود تا مطلوب‌ترین روابط اجتماعی ممکن را براي اعضاي خود در اجراي وظایف حرفه‌اي فراهم آورد تعریف می‌کند.
• اخلاق حرفه‌اي یکی از شعبه‌هاي جدید اخلاق است که می‌کوشد به مسائل اخلاقی حرفه‌هاي گوناگون پاسخ داده و براي آن اصولی خاص متصور است.
• اخلاق حرفه‌اي، به منزله شاخه‌اي از دانش اخلاق به بررسی تکالیف اخلاقی در یک حرفه و مسائل اخلاقی آن می‌پردازد و در تعریف حرفه، آن را فعالیت معینی می‌دانند که موجب هدایت فرد به موقعیت تعیین شده همراه با اخلاق خاص است.
• اخلاق حرفه‌ای مجموعه‌ای از اصول و استانداردهای سلوک بشری است که رفتار افراد و گروه‌ها را تعیین می‌کند.
• اخلاق حرفه‌اي در حقيقت يك فرايند تفكر عقلايي است كه هدف آن محقق كردن اين امر است كه در سازمان چه ارزش‌هايي را، چه موقع، بايد حفظ و اشاعه نمود و نسبت به آن پايبند بود.
• اخلاق حرفه‌ای نوعی تعهد اخلاقی و وجدان کاري نسبت به هر نوع کار، وظیفه و مسئولیت است. اخلاقی بودن در حرفه حاصل دانستن، خواستن، توانستن و نگرش است.
• معیدفر اخلاق حرفه‌ای را چنین تعریف می‌کند: اخلاق حرفه‌ای ترکیبی است از شرایطی که فرد در محیط سازمان یا افرادی که در محیط با او مشترک هستند، خواهد داشت. به عبارت دیگر اخلاق حرفه‌ای تنظیم‌کننده روابط فرد با دیگران در چارچوب اهداف سازمانی است.
• اخلاق حرفه‌اي عبارت است از مجموعه قوانین اخلاقی که در وهله اول، از ماهیت حرفه یا شغل به دست آمده است.
• اخلاق حرفه‌ای به معنای یافتن مکانیسم اجرایی برای تبدیل کردن اصول و تئوری‌های عام اخلاقی به فضای اداری و سازمانی است، که بیشتر ناظر به نیازها و آسیب‌های موجود در محیط کار و جامعه است.
• اخلاق حرفه‌ای را می‌توان کاربرد اصول اخلاقی در زندگی و مناسبات حرفه‌ای دانست. پرسش اصلی اخلاق حرفه‌ای را می‌توان بدین گونه مطرح نمود که «ما در مناسبات حرفه‌ای و کاری خود چگونه باید رفتار کنیم تا اخلاق حرفه‌ای را رعایت کرده باشیم؟».
• اخلاق حرفه‌ای چیزي جز رعایت حقوق مردم در کسب و کار نیست و مهمترین حق مردم احترام اصیل و نامشروط آنهاست.‌
• به تعبیر فوکویاما؛ اگر افراد تنها بر گرایش نفع فردي (معقول) عمل کنند آنگاه چیزهاي سرنوشت‌ساز دیگري چون تهور و سرزندگی، از خودگذشتگی، نیکوکاري یا هرگونه فضایل دیگر را که به جامعه قابلیت زیست و بقاء و تکامل تاریخی می‌دهد در میان نخواهد بود.‌
• در مبحث اخلاق حرفه‌اي، همانگونه که از نامش بر می‌آید، سخن از مجموعه‌اي از باید و نبایدهایی است که خطاب به حرفه‌مندان یک رشته و در ارتباط با مسئولیت‌هاي حرفه‌اي آنها می‌‌باشد.‌
• مقصود از اخلاق حرفه‌اي مجموعه قواعدي است که باید افراد داوطلبانه و بر اساس نداي وجدان و فطرت خویش در انجام کار حرفه‌اي رعایت کنند؛ بدون آنکه الزام خارجی داشته باشند یا در صورت تخلف، به مجازات‌هاي قانونی دچار شوند.

به طور کلی در تعریف اخلاق حرفه‌اي به موارد زیر اشاره شده است:

• اخلاق حرفه‌اي رفتاري متداول در میان اهل یک حرفه است.
• اخلاق حرفه‌اي مدیریت رفتار و کردار آدمی هنگام انجام دادن کارهاي حرفه‌اي است.
• اخلاق حرفه‌اي رشته‌اي از دانش اخلاق است که به مطالعه روابط شغلی می‌پردازد.
• اخلاق حرفه‌اي عبارت است از مجموعه‌اي از قوانین که در وهله اول از ماهیت حرفه و شغل به دست می‌آید.

در بیشتر تعریف‌هایی که از اخلاق حرفه‌اي شده است، دو ویژگی دیده می‌شود:

• وجود نگرش اصالت فرد و فرد‌گرایی؛
• محدودبودن مسئولیت‌ها و الزامات اخلاقی فرد در شغل، که به نظر می‌رسد این نگاه به اخلاق حرفه‌اي، نوعی تحویلی‌نگري و تقلیل دادن اخلاق حرفه‌اي است؛ زیرا هویت جمعی و سازمانی در نهادهاي مشاغل در کسب و کار، بسی فراتر از شغل فردي اشخاص است. با توجه به همین دیدگاه بود که بحث اخلاق حرفه‌اي در منابع مدیریتی و بیشتر در آثار و مباحث مربوط به مدیریت منابع انسانی مطرح می‌شود.

[1] Ethical Predictability