اهمیت مهارت حل مسئله

بیشتر آنچه در زندگی روزمره انجام می‌شود به نوعی دربردارنده سطوحی از حل مسئله است. اقتصاد دنیای در حال تغییر، شرایط اجتماعی و مسئولیت‌های کاری، وجود مهارت حل مسئله را برای هر شخص ضروری می‌سازد. حل مسئله تشخیص و کاربرد دانش‌ها و مهارت‌هایی است که منجر به پاسخ درست یادگیرنده و یا رسیدن به هدف موردنظر می‌شود. عنصر اصلی حل مسئله، کاربست دانش و مهارت‌های قبلاً آموخته شده در موقعیت‌های تازه است. پولیا معتقد است که حل مسئله چیزی جز کشف کردن نیست و معتقد است که از اوایل کودکی و دبستان باید روش حل مسئله را به کودکان یاد داد. او مراحلی را برای حل مسئله مطرح می‌کند و برای هر کدام مهارت‌هایی را برشمرده است که شامل فهمیدن یا درک مسئله، طرح نقشه، اجرای نقشه و ارزیابی نتایج است.

حل مسئله یک مهارت اساسی برای زندگی در عصر حاضر است، نوعی تفکر معطوف به هدف بوده و فرایند ذهنی و تفکر منطقی و منظمی است که به فرد کمک می‌کند تا هنگام رویارویی با مشکلات، راه‌حل‌های متعددی را جستجو و سپس بهترین راه‌حل را انتخاب کند.

حل مسئله، یکی از مؤلفه‌های شناخت اجتماعی و فرایندی شناختی رفتاری است که در آن فرد می‌کوشد برای موقعیت‌های مشکل‌آفرینی که در زندگی روزمره با آن‌ها مواجه می‌شود راه‌حل‌های سازش یافته و مؤثر را شناسایی و کشف کند. در این تعریف، حل مسئله به عنوان یک فعالیت هدفمند، مجدانه و آگاهانه در نظر گرفته می‌شود. حل مسئله، شامل پنج گام: ادراک خویشتن، تعریف مسئله، تهیه فهرستی از راه‌حل‌های مختلف، تصمیم‌گیری در مورد مناسب‌ترین راه‌حل و امتحان کردن راه‌حل انتخابی است.

حل مسئله شامل سه مؤلفه اعتماد به خود در حل مسئله، شیوه اجتناب-نزدیکی به مسئله و کنترل شخصی است که به ترتیب، بیانگر اعتقاد فرد به توانایی در حل مسائل، تمایل وی برای رد شدن از کنار مشکلات و یا مقابله مستقیم با آن‌ها و استفاده از راهکارهای متنوع و متفاوت در کنترل رفتار و هدف‌داری در فرایند حل مسئله می‌باشد. حل مسئله بر یک فرآیند رفتاری شناختی دلالت دارد که پاسخ‌های بالقوه مؤثر را برای یک موقعیت مشکل‌زا فراهم می‌آورد و احتمال مؤثرترین پاسخ را از میان پاسخ‌های متعدد افزایش می‌دهد. حل مسئله از ارزشمندترین اهداف تربیتی و آموزشی به حساب می‌آید زیرا تنها از راه ایجاد این توانایی است که می‌توان افراد را برای مقابله با شرایط متغیر زندگی و بحران‌ها آماده کرد. پس حل مسئله نوعی از مقابله متمرکز بر مشکل است که موجب خط‌مشی‌های هدفمندانه و ویژه‌ای می‌شود، همچنین طی آن افراد مسئله را تعریف کرده، راه‌حل‌های مختلف را ارائه می‌دهند، تصمیم‌گیری می‌کنند و یک راه‌حل را انجام می‌دهند. آموزش حل مسئله، روش درمانی است که بدان طریق فرد می‌آموزد از مجموعه مهارت‌های شناختی مؤثر خود برای کنار آمدن با موقعیت‌های بین ‌فردی مشکل‌آفرین استفاده کند.

حل مسئله بخشی از تفکر است. حل مسئله که پیچیده‌ترین بخش هر عملیات فکری تصور می‌شود، به عنوان یک روند مهم شناختی تعریف می‌گردد که محتاج تلفیق و مهار یک سری مهارت‌های بنیادین و معمولی است. حل مسئله وقتی مطرح می‌شود که یک موجود زنده یا یک سامانه هوش مصنوعی نداند که برای رفتن از یک موقعیت به موقعیت دیگر باید چه مسیری را بپیماید. این نیز خود بخشی از روند یک مسئله بزرگ‌تر است که یافتن مسئله و شکل‌دهی مسئله بخشی از آن می‌باشد.

مهارت حل مسئله، به عنوان یک مهارت نرم (یک قدرت شخصی، برخلاف یک مهارت سخت که از طریق آموزش آموخته می‌شود) و همچنین به عنوان یک استعداد برای حل مسئله خلاقانه و مؤثر در نظر گرفته می‌شود که کارفرمایان به عنوان یکی از باارزش‌ترین ویژگی‌های متقاضیان شغلی، به دنبال آن هستند. به عنوان مثال، ممکن است یک معلم نیاز داشته باشد که عملکرد دانش‌آموزان خود را در آزمون مهارت نوشتن بهبود بخشد. ممکن است یک مدیر فروشگاه در تلاش باشد تا سرقت کالاها را کاهش دهد. یک متخصص کامپیوتر ممکن است به دنبال راهی برای سرعت بخشیدن به یک برنامه کند باشد. افرادی که فاقد مهارت حل مسئله و تصمیم‌گیری هستند، معمولاً:

• وجود مشکل را دلیل بر ضعف، بی‌کفایتی، بی‌لیاقتی، بی‌استعدادی، نادانی و… خود می‌دانند.
• به هنگام مواجه با مشکلات و مواقعی که باید تصمیمی را بگیرند،‌ مرتب خود را سرزنش و ملامت می‌کنند.
• معتقدند که یک دنیای خوب، دنیای بدون مشکل است.
• روش معمول این افراد، اجتناب یا فرار است.
• معمولاً بدون اندیشیدن کافی؛ باعجله و تکانشی عمل می‌کنند.
• در مقابل مشکلات و موقعیت‌های تصمیم‌برانگیز، احساس درماندگی و ناامیدی می‌کنند.
• قادر به پیش‌بینی پیامد راه‌حل‌ها و نتیجه تصمیم‌گیری‌های خود نیستند.

مسئله چیزی است که فهم یا انجام یا مقابله با آن دشوار است که می‌تواند یک وظیفه، یک وضعیت یا حتی یک شخص باشد. حل مسئله شامل روش‌ها و مهارت‌هایی برای یافتن بهترین راه‌حل برای مسائل است. حل مسئله بسیار مهم است زیرا همه ما تصمیماتی برای تصمیم‌گیری داریم و سؤالاتی برای پاسخگویی در زندگی ما وجود دارد. افراد شگفت‌انگیزی نظیر النور روزولت، استیو جابز، مهاتما گاندی و مارتین لوتر کینگ جونیور، همگی حل‌کننده مسائل بزرگ بودند. والدین، معلمان، پزشکان و… همگی باید در حل مسائل مختلف، خوب عمل نمایند. مهارت حل مسئله برای زندگی روزمره همه افراد حائز اهمیت است. از سویی تقریباً در هر حرفه و شغلی، حل مسئله یکی از مهارت‌های مهمی است که کارفرمایان در متقاضیان شغلی به دنبال آن هستند. یافتن جایگاه شغلی اعم از کارمندی، مدیریتی یا حرفه‌ای که به نوعی به مهارت حل مسئله احتیاج نداشته باشد، دشوار است.

در خصوص اهمیت مهارت حل مسئله می‌توان به گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی و انجمن آموزش و توسعه آمریکا استناد نمود. به‌گونه‌ای که سازمان بهداشت جهانی 10 مهارت اصلی زندگی را مشتمل بر 1)تصمیم‌گیری؛ 2)حل مسئله؛ 3)اندیشه خلاق؛ 4)تفکر خلاقانه؛ 5)تفکر نقادانه؛ 6)مهارت‌های ارتباطی؛ 7)مهارت‌های بین شخصی؛ 8)فائق آمدن بر عواطف؛ 9)فائق آمدن بر فشارهای روحی؛ 10)خودآگاهی و همدلی، مشخص می‌نماید و از سویی انجمن آموزش و توسعه آمریکا در آوریل 1990 گزارشی از نتایج یک بررسی درباره ضرورت توسعه منابع انسانی منتشر کرد. در این بررسی مدیران اجرایی 93 درصد از 500 شرکت فورچون و بنگاه‌های خصوصی ایالات متحده اظهار کرده بودند که آن‌ها علاوه بر آموزش خواندن، نوشتن و کار با رایانه، برنامه آموزش مهارت‌های پایه را در محل کار خود فراهم کرده یا قصد فراهم کردن آن را دارند. مهارت‌های ویژه‌ای که در این شرکت‌ها بیشترین توجه به آن‌ها شده بود عبارتند از: حل مسئله (58 درصد)، کار تیمی (51 درصد)، مهارت‌های میان فردی یا تعاملی (48 درصد)، ارتباط کلامی (45 درصد)، ارتباط شنیداری (43 درصد)، ارتباط نوشتاری (41 درصد) و هدف‌گذاری (33 درصد).